Źródła, formy oraz skutki krzywdzenia dzieci
Źródła cierpienia i strachu dziecka
Sprawowanie władzy rodzicielskiej bez szacunku, bez dostrzegania godności i podmiotowości dziecka, oraz karanie ze złością i surowością jest głównym źródłem krzywdzenia dzieci. Przyczynami strachu i cierpienia dzieci są frustracje, konflikty i przemoc między rodzicami oraz autorytarny model wychowania, w którym cel, do którego się zmierza i który jest związany z ukształtowaniem człowieka, usprawiedliwia prawie wszystkie rodzaje działań wychowawczych, także takie, które są szkodliwe dla zdrowia psychicznego dziecka i jego rozwoju.
Napotykanie oporu usprawiedliwia przełamywanie go za pomocą siły. To jest istota autorytarnego modelu wychowania – jeżeli chcę osiągnąć cel związany z moim dzieckiem i napotykam na opór, to mogę pokonać ten opór i stratować granice jego osobowości. W tym sensie autorytarne wychowanie tworzy większe ryzyko krzywdzenia i przemocy. Dlatego rodzice, którzy stosują ten model, powinni szczególnie uważać na momenty, w których w imię pięknych wartości przekraczają granice podmiotowe dziecka, zadają mu ból i wzbudzają w nim lęk.
Należy również wspomnieć o cierpieniach i strachu dzieci, których przyczyną są zjawiska patologiczne: alkoholizm, ubóstwo, czyli czynniki, które rujnują życie rodzinne, a dziecko – jako najsłabsze w rodzinie – jest krzywdzone.
Formy krzywdzenia dzieci
Istnieją cztery podstawowe formy przemocy wobec dzieci – krzywdzenie fizyczne, psychiczne, seksualne oraz zaniedbanie.
W krzywdzeniu fizycznym można wyróżnić dwie jego odmiany: dotkliwe karanie, w którym zadawanie bólu jest uzasadniane regułami, przepisami, oceną zachowania dziecka – i często zniekształcane przez różne uzasadnienia i racjonalizacje – oraz krzywdzenie fizyczne będące rezultatem agresji rodziców i rozładowania ich agresywnych uczuć, które często nie mają nic wspólnego z dzieckiem, ale z relacjami w małżeństwie, z kłopotami bytowymi itp.
Krzywdzenie psychiczne także ma dwie odmiany. Pierwsza związana jest z bezpośrednim atakowaniem i poniżaniem dzieci. Druga ma miejsce, gdy dziecko jest świadkiem przemocy między dorosłymi członkami rodziny. Jest świadkiem tego, jak ojciec traktuje matkę, jak matka traktuje swoją matkę. Oglądanie przez nieletniego przemocy czy wulgarności bywa równie uszkadzające, niszczące, krzywdzące jak bezpośredni atak. Z tego powodu przeciwdziałanie przemocy wobec dziecka musi być zakorzenione w przeciwdziałaniu wszystkim zjawiskom przemocy w rodzinie.
Krzywdzenie seksualne możemy podzielić na bezpośrednie napastowanie – dotykanie angażowanie w sytuacje seksualne – oraz deprawację, czyli pokazywanie, udostępnianie, niechronienie dzieci przed pornografią, przed oglądaniem aktów seksualnych, co dla małego dziecka może być uszkadzające i obecnie zalicza się do krzywdzenia seksualnego.
I wreszcie sprawa zaniedbywania dzieci. Najbardziej widoczne jest zaniedbywanie materialne, często zdeterminowane czynnikami, które wykraczają poza wewnętrzne stosunki rodzinne. Można powiedzieć, że nędza jest aktem przemocy, przede wszystkim wobec dzieci. Przyczyny tej przemocy mogą dotyczyć zjawisk w skali makrospołecznej. Zaniedbywanie psychiczne często jest najtrudniejsze do rozpoznania, a wielu rodziców nie orientuje się w potrzebach psychicznych małoletnich. Nie wystarczy dziecka nie bić, nie poniżać. Dziecko potrzebuje ciepła, bezpieczeństwa, zainteresowania. Współcześnie za formę przemocy uważa się sytuację, gdy dziecko nie dostaje „pokarmu psychicznego”, który jest potrzebny do prawidłowego rozwoju.
Skutki przemocy i krzywdzenia dzieci
Nie ulega wątpliwości, że krzywdzenie dzieci jest jednym z podstawowych zagrożeń (skutków lub przyczyn) zdrowia psychicznego. Większość ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi, nerwicami, depresjami, doświadczyła w dzieciństwie drastycznych albo subtelnych form krzywdzenia. A zaburzenia zdrowia psychicznego są jednym z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w przyszłości. Każdy rok życia w ciągłym stresie uszkadza system immunologiczny.
Skutki doraźne:
– cierpienie i lęk;
– obniżenie odporności i zaburzenia somatyczne;
– urazy;
– trudności w nauce;
– zaburzenia zachowania i agresywność.
Skutki długotrwałe:
– choroby psychosomatyczne;
– zaburzenia emocjonalne i uzależnienia;
– brak satysfakcji z życia;
– trudności w relacjach z ludźmi;
– predyspozycje do stosowania przemocy.
W związku w tym krzywdzenie dzieci to nie tylko doraźne skutki, które powodują, że przeziębienie trwa u tych dzieci dwa razy dłużej, ale duże prawdopodobieństwo, że jako dorośli częściej będą miały problemy z sercem, żołądkiem, alergiami.
Remedium na cierpienie i ból dziecka
Cała nadzieja w rodzicach. Bez nich nikt tej sytuacji nie uzdrowi. Najważniejsze są empatia i rozumienie dziecka, czyli zdolność do tego, by chociaż na chwilę wczuć się w sytuację dziecka, wejść w jego wnętrze i zrozumieć – co się z nim dzieje, kiedy go krytykuję, kiedy mu coś doskwiera. Do tego jest potrzebna empatia i samokontrola rodziców nad zachowaniami, które powodują cierpienie. Czy rodzice są w stanie zaakceptować fakt, że powinni się kontrolować w relacjach ze swoimi pociechami? Wielu ludzi buntuje się przeciw temu. Mówią, że muszą się kontrolować w pracy, na ulicy, w różnych sytuacjach, w domu nie chcą się kontrolować. Czy wielu ludzi znajdzie powód, żeby rozwijać samokontrolę, przynajmniej w tych momentach, kiedy mogą zadać ból dziecku? Wyzwaniem XXI wieku jest, by jak najwięcej ludzi, oprócz dostrzegania znaczenia miłości rodzicielskiej, zrozumiało potrzebę rozwijania i uczenia się kompetencji rodzicielskich.
Bibliografia:
Mellibruda J., Przeciwdziałanie przemocy domowej, IPZ, Warszawa, 2009.