Publikacje na temat kształcenia dzieci i młodzieży donoszą, że ok. 20% populacji w wieku szkolnym wykazuje trudności w sprostaniu wymaganiom stawianym przez szkołę. W tej grupie, ok. 3% uzyskuje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu różnego rodzaju niepełnosprawności, wad zmysłów, stopnia upośledzenia umysłowego lub trudności w adaptacji społecznej. Niestety brak danych epidemiologicznych odnośnie liczby dzieci w wieku od urodzenia do momentu podjęcia nauki w szkole, u których istnieje ryzyko niepełnosprawności lub ze stwierdzoną niepełnosprawnością. Fizjologia dojrzewania układu nerwowego dowodzi bowiem, że dla prawidłowego rozwoju dziecka najbardziej istotne są pierwsze lata życia. W tym czasie wraz z rozwojem układu nerwowego następuje rozwój wszystkich psychofizycznych funkcji, a dzięki nim społeczne, językowe, poznawcze uczenie się dziecka, tak ważne dla jego przyszłej edukacji i funkcjonowania w życiu dorosłym. Z powodu wrodzonych wad rozwojowych, genetycznie lub metabolicznie uwarunkowanych zespołów chorobowych i in. dochodzi do dysfunkcji narządów wzroku, słuchu, aparatu ruchu, upośledzenia intelektu, zaburzeń integracji sensorycznej czy całościowych zaburzeń rozwoju. Zatem niezmiernie ważny jest moment wykrycia niepełnosprawności i jak najwcześniejsze podjęcie systematycznych i kompleksowych działań naprawczych. Oddziaływania w ramach wczesnej interwencji stymulujące rozwój procesów poznawczych, tj. uwagę i spostrzeganie, pamięć, mowę i jej rozumienie oraz kompetencje prospołeczne małego dziecka są niezbędne dla jego dalszego rozwoju i przyszłej edukacji.
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest zadaniem realizowanym w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych zgodnie z ostatnim Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w tej kwestii z dnia 4 lutego 2009r. (Dz. U. z 2009, Nr 23, poz. 133). Istnieje bowiem ogromna potrzeba podejmowania działań mających na celu pomoc dziecku i jego rodzinie, w szczególności od najwcześniejszych etapów życia, gdyż one mają największy wpływ na dalszy rozwój dziecka. Wśród małych dzieci, których proces rozwojowy uległ zahamowaniu przejściowo lub stale są dzieci zagrożone: niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym, uszkodzeniem narządu słuchu, czy wzroku, sprzężonymi niepełnosprawnościami, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ciężkimi chorobami somatycznymi, przeżywaniem stanów nerwicowych czy traumą rozstania z najbliższymi (np. pobyt w szpitalu), a także dzieci stale bądź przejściowo wymagające umiejętnego pobudzania do samorzutnego działania, ukierunkowania ich zabaw na podstawie rozumienia ich indywidualnych potrzeb rozwojowych.
Dziecko z niepełnosprawnością, opóźnione lub zaburzone w rozwoju potrzebuje pomocy aby rozwinąć swój potencjał. Podjęta we wczesnych etapach interwencja ma na celu stymulowanie funkcji odpowiedzialnych za rozwój psychomotoryczny czy komunikację małego dziecka. Rozwój traktowany jest bowiem jako całościowy i integralny proces. Wyznaczają go zarówno czynniki wewnętrzne – wyposażenie, z którym dziecko przychodzi na świat, jak zewnętrzne – środowiskowe, czyli wszystko co dziecko nabywa w procesie uczenia się. Nowość w życiu dziecka bazuje na uprzednich doświadczeniach. Poprzez odbieranie bodźców (sygnałów) i łączenie ich w struktury poznawcze tworzą się schematy działania, dzięki którym dziecko może się rozwijać i przystosowywać do środowiska. W wyniku doznań i nabywania nowych doświadczeń przechodzi przez kolejne stadia rozwojowe. Określenie w wielospecjalistycznej diagnozie aktualnego poziomu rozwoju dziecka oraz dobranie odpowiednich, dostosowanych do potrzeb i możliwości działań naprawczych, stwarza poprzez intensywne ćwiczenia, możliwość usprawniania zaburzonych i opóźnionych funkcji, bazę do uczenia się i przyswajania przez nie nowych umiejętności.
Za podjęciem wczesnego wspomagania rozwoju przemawia zarówno duża plastyczność układu nerwowego w pierwszych etapach życia i związana z tym możliwość korekcji zaburzonych funkcji, kompensowania deficytów, jak i możliwość zahamowania rozwoju wielu zaburzeń o postępującym przebiegu, czy też większa podatność małych dzieci na stosowane wobec nich programy usprawniania, łatwiejsze generalizowanie ćwiczonych umiejętności, a także łatwość uczenia małych dzieci, gdyż wiele zaburzeń narasta z wiekiem utrudniając terapię i edukację. Istotne jest zatem, aby intensywne i stymulujące działania podjęte zostały jak szybko. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka ma więc na celu jak najwcześniejszą diagnozę niepełnosprawności czy nieprawidłowego rozwoju, a także stymulowanie psychofizyczne dziecka od chwili wykrycia zaburzeń do czasu podjęcia edukacji w szkole.
Rozporządzenie MEN określa warunki organizowania WWR dzieci od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, a także kwalifikacje osób pracujących z małym dzieckiem oraz formy współdziałania z jego rodziną. Pomoc jest udzielana dzieciom którym wydano opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju. Warunkiem niezbędnym jest posiadanie przez placówkę odpowiednich warunków umożliwiających realizację wskazań zawartych w w/w opiniach, w tym odpowiednich środków dydaktycznych, sprzętu do prowadzenia potrzebnych interwencji. Zajęcia prowadzone przez osoby posiadające niezbędne kwalifikacje odpowiednie do niepełnosprawności dziecka mają na celu rozwijanie dostępnych form jego komunikacji oraz doskonalenie odruchów i czynności, aby stawało się ono coraz bardziej samodzielne i osiągało optymalny poziom rozwoju. W skład zespołu wchodzą: psycholog, oligofreno-, surdo- bądź tyflopedagog, neurologopeda oraz rehabilitant. Wymienione osoby tworzą zespół wczesnego wspomagania. Dla każdego dziecka powoływany jest odrębny zespół. Rozporządzenie przewiduje w miesiącu od 4 do 8 godzin zajęć w zależności od możliwości i potrzeb psychofizycznych dziecka. Są one prowadzone indywidualnie z dzieckiem i jego rodziną, zaś w przypadku tych, które ukończyły 3 rok życia mogą być prowadzone w grupach liczących 2 lub 3 dzieci, z udziałem ich rodzin.
Zespół wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Myszyńcu powołany został przez dyrektora placówki i zgodnie z zaleceniami zawartymi w opiniach o potrzebie wczesnego wspomagania opracowuje dla każdego dziecka indywidualny program terapeutyczny. Zgodnie z potrzebami rozwojowymi każdego dziecka w programach wykorzystywane są zróżnicowane metody pracy, a rodzice dzieci korzystających z wczesnego wspomagania w poradni objęci są pomocą psychologiczną, grupami wsparcia, mogą korzystać z warsztatów czy imprez adresowanych dla całej rodziny. Niepodważalny atutem w naszej poradni jest praca w terenie, która stwarza większą dostępność dla rodziców do różnorodnych form pomocy dziecku.
Zespół WWR wykonuje zarówno czynności diagnostyczne, jak i terapeutyczne. W ramach diagnostyki wykonywane są specjalistyczne badania psychologiczne, pedagogiczne i logopedyczne. Kadra posiada już długoletnie doświadczenie w pracy z dzieckiem z różnymi niepełnosprawnościami, systematycznie poszerza swoje kwalifikacje. Oceny możliwości i potrzeb dzieci niepełnosprawnych ruchowo dokonuje zatrudniony od wielu lat w poradni rehabilitant. W latach wcześniejszych współpracował z Fundacją na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych ”Uśmiech dziecka”, zajmując się głównie usprawnianiem dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Obecnie posiada kwalifikacje do terapii metodą NDT – Bobath, która adresowana jest do pracy z małymi dziećmi. W swojej pracy korzysta z bardzo dobrze wyposażonej sali do rehabilitacji. Do realizacji zadań WWR przeznaczone zostały odrębne pomieszczenia, urządzone tak, aby można w nich było wykonać zabiegi pielęgnacyjne. Na podstawie badań, obserwacji i dostarczonej dokumentacji medycznej opracowywane są szczegółowe diagnozy funkcjonowania dziecka zakończone kompleksową opinią o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wraz z informacją o kierunkach i metodach jego usprawniania. W ramach terapii natomiast prowadzone są zajęcia z psychologiem, pedagogiem i logopedą (stosownie do rodzaju niepełnosprawności dziecka). Program pracy z dzieckiem jest uzgadniany z rodzicami na każdym etapie prowadzonych interwencji.
Główne cele programu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka stanowią: wczesne rozpoznawanie niepełnosprawności dziecka i stymulowanie jego rozwoju do okresu podjęcia nauki w szkole; gruntowne poznanie sytuacji dziecka i jego rodziny oraz zaprojektowanie pomocy adekwatnej do jego potrzeb oraz organizowanie systematycznego kompleksowego działania na rzecz rozwoju dziecka oraz poprawy jego sytuacji życiowej. Dodatkowo zespół WWR współpracuje z zakładami opieki zdrowotnej, ośrodkami pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku rehabilitacji, terapii lub innych form pomocy stosownie do jego potrzeb. Skuteczność udzielanej przez zespół pomocy podlega analizie, wprowadzane są zmiany w indywidualnych programach wczesnego wspomagania rozwoju dla dziecka i jego rodziny oraz planowane są dalsze działania w tym zakresie.
W ramach współpracy z rodziną dziecka specjaliści zespołu wczesnego wspomagania udzielają pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem. Rodzicom udzielany jest instruktaż i porady, prowadzone są konsultacje w zakresie stymulowania i zaspokajania emocjonalnych, społecznych i poznawczych potrzeb dziecka.
Wczesna interwencja terapeutyczna nakierowana na rozwój mowy i komunikacji, kształtowanie prawidłowych wzorców ruchu w obrębie dużej i małej motoryki, rozwijanie i utrwalanie prawidłowych schematów działania pozwala dziecku osiągnąć maksimum i funkcjonować na poziomie swoich najlepszych możliwości rozwojowych. Wczesne wspomaganie sprzyja pokonywaniu problemów rozwojowych, przygotowaniu dziecka do podjęcia nauki w szkole we właściwym czasie, uzyskaniu samodzielności odpowiedniej do wieku i osiągniętego rozwoju. Dla rodziców zaś jest szansą na zrozumienie potrzeb dzieci, wzmacniania się w kompetencjach rodzicielskich, akceptowania trudnej sytuacji, jaką jest wychowywanie dziecka niepełnosprawnego. Stanowi ona zatem możliwość dla wielu niepełnosprawnych dzieci zrównoważonego i zmierzającego do większej samodzielności rozwoju, w tym możliwość edukacji w szkole.
Opracowanie: mgr Grażyna Domanowska
mgr Alina Anna Żmudzińska