Metody usprawniania dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

Postawienie diagnozy ma duże znaczenie dla dalszego rozwoju psychoruchowego dziecka. Nie należy jednak czekać z rozpoczęciem leczenia usprawniającego aż wystąpią u dziecka wyraźne objawy m.p.dz. lub zapadnie taka diagnoza. Wtedy najczęściej nieprawidłowości są już utrwalone, a korygowanie ich utrudnione. Z dotychczasowych doświadczeń i wyników badań naukowych na całym świecie wynika, iż najważniejszą drogą do osiągnięcia poprawy rozwoju psychoruchowego jest wcześnie rozpoczęte  i systematyczne leczenie usprawniające. Pozwala ono kształtować prawidłowy rozwój ruchowy dziecka, zanim rozwiną się i utrwalą nieprawidłowe wzorce postaw i ruchów oraz przykurcze i wtórne deformacje.

Podstawową zasadą leczenia jest stosowanie jak najwcześniej prawidłowych wzorców ruchowych i powtarzanie ich do czasu utrwalenia się. Nie dopuszcza się w ten sposób do wytworzenia nieprawidłowych odruchów, a zarazem kształtuje prawidłowe nawyki ruchowe.­

Metod usprawniania dzieci z m.p.dz. jest wiele na całym świecie i rozwijają się one od ponad pięćdziesięciu lat. Każda nowa metoda wykorzystuje aktualne zdobycze wiedzy medycznej, ale opiera się także na poprzednich doświadczeniach, ulegając tym samym stałym modyfikacjom i udoskonaleniom.

Znaczący wkład w rozwój wiedzy o usprawnianiu w m.p.dz. wnosili kolejno: Wintrop Phelps, Temple Fay, Margaret Rood, Berta i Karel Bobathowie, Herman Kabat, Andreas Peto, Vaclav Vojta i inni, którzy opracowywali własne sposoby postępowania  (M. Borkowska, 1989).

 

Wiodące metody usprawniania ruchowego dzieci z mózgowym  porażeniem dziecięcym.

METODA NDT – BOBATH – oparta jest na znajomości przebiegu procesów neurofIzjologicznych. Założenia jej opracowali Karel i Berta Bobathowie. Usprawnianie oparte na zapoczątkowanej przez nich metodzie ma zapewnić dziecku wszechstronny rozwój. Podczas zajęć prowadzonych z odpowiednim wspomaganiem uczy się dziecko wyzwalania i wykonywania ruchów czynnych, hamując ruchy nieprawidłowe                           i normalizując napięcie mięśniowe. Prowadzący usprawnianie powinien znać prawidłowy przebieg rozwoju ruchowego dziecka oraz zaburzenia rozwoju, które wynikają z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Metoda ta jest obecnie jedną z najmniej kontrowersyjnych i należy do najbardziej rozpowszechnionych na świecie, ponieważ opiera się na nie budzącej wątpliwości wiedzy. Zapoczątkowana została w latach czterdziestych w Londynie przez fizjoterapeutkę Bertę i jej męża neurologa Karola Bobatha. Była rozwijana i modyfikowana wraz ze zdobywanymi doświadczeniami i osiągnięciami wiedzy medycznej, głównie z zakresu neurofizjologii i przebiegu obserwacji prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju ruchowego dziecka.

Berta Bobath podczas wykonywania ćwiczeń wnikliwie obserwowała, jak pacjent reaguje na jej manipulacje. Stwierdziła, że:

  • · przy odpowiedniej pomocy fIzjoterapeuty pacjent może nauczyć się „panować” nad spastycznością;
  • · ułożenie i ruchy części ciała znajdujących się na głównej osi ciała (np. barki) wpływają na bardziej od niej oddalone (np. kończyny);
  • · przy zmianie pozycji można wpłynąć na rozłożenie napięcia mięśniowego (tzw. pozycje hamujące).

Kolejne wnioski wyciągali  Bobathowie z obserwacji prawidłowego rozwoju:

  • Przechodzenie odruchów pierwotnych (z którymi dziecko się rodzi) w reakcje prostowania, które w miarę dojrzewania integrują się z reakcjami równowagi i ruchami dowolnymi. Z powodu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego prawidłowa ewolucja ruchów jest niemożliwa, a rozwój ruchowy zaburzony. W związku z tym wyzwalano i pobudzano te reakcje, które nie występowały.

Ułatwianie i kontrolowanie czynności dowolnych osiąga się stosując wspomaganie z tzw. „punktów kluczowych” (punktów kontroli), z których głównymi są: głowa, obręcz barkowa, obręcz miedniczna. Zapoczątkowanie ruchu w jednym z nich pozwala na wywołanie i sterowanie ruchami w częściach ciała bardziej oddalonych.

Był to punkt zwrotny w dotychczasowym sposobie leczenia, a stosowane początkowo leczenie statyczne zmieniło się w dynamiczne. Usprawniane dziecko wykonywało ruchy czynne i mogły one być odpowiednio kontrolowane przez terapeutę. Przez powtarzanie ruchów i włączenie ich w codzienne czynności można ćwiczyć odpowiednio dobrane wzorce ruchowe. Jeśli usprawnianie było rozpoczęte wcześnie, ruchy te utrwalały się, zanim się wytworzyły i stały dominujące ruchy nieprawidłowe.

Na tej podstawie szwajcarska lekarka, specjalistka w pediatrii, E. Kong i współpracująca z nią fizjoterapeutka M. Quinton z ośrodka Bobathów w Londynie rozwinęły metodę Bobathów w leczeniu neurorozwojowym (NDT), szczególnie przydatne w rehabilitacji niemowląt i dzieci najmłodszych.

Główne zasady wspomagania według koncepcji NDT – Bobatha:

  • Wpływanie na napięcie mięśni (regulacja) dzięki zastosowaniu odpowiednich technik już od pierwszych miesięcy życia.
  • Wygaszanie nieprawidłowych odruchów oraz ruchów przez ułatwianie i prowadzenie z punktów kluczowych, rękami terapeuty, ruchów najbardziej jak to jest możliwe, zbliżonych do prawidłowych. Dzięki temu zostają dostarczone również odpowiednie doznania czuciowe.
  • Wykorzystywanie zdobytych już umiejętności ruchowych w codziennych czynnościach.

Ostatecznym celem leczenia usprawniającego NDT jest nauczenie dziecka

ruchów zbliżonych do prawidłowych, niezbędnych do samodzielnego życia. Aby to było możliwe, praca z dzieckiem musi być wcześnie rozpoczęta i systematyczna. Ważne jest również, aby była akceptowana przez dziecko i odbywała się z pełną jego współpracą. Dziecka nie należy odrywać od rodziny i środowiska. Zgodnie z założeniami twórców metody fizjoterapeuta musi nie tylko ściśle współpracować z dzieckiem i respektować jego osobowość, ale także powinien mieć koncepcję całościowej opieki i postępowania przez całą dobę włączając do pomocy rodziców i opiekunów.

Ćwiczenia powinny zwiększać własną aktywność dziecka, nie mogą być narzucane, by go nie niepokoić i nie stresować. Dziecko musi mieć pełne poczucie bezpieczeństwa. Usprawnianie prowadzi się, krok po kroku zwiększając wymagania i zmniejszając nieprawidłowości. Podchodzi się ostrożnie do stosowania sprzętu pomocniczego ortopedycznego, by nie ograniczać własnej aktywności dziecka. Unika się zabiegów operacyjnych. Dość często (u starszych dzieci) stosuje się opatrunki gipsowe. Podczas ćwiczeń używa się wałków, piłek, klinów.

Neurorozwojowe leczenie według koncepcji Bobathów jest szczególnie przydatne w usprawnianiu niemowląt i dzieci, ponieważ może być łatwo włączone w zabiegi pielęgnacyjne i całodzienną opiekę nad dzieckiem (odpowiednie karmienie, układanie niemowlęcia, zmiany pozycji, przewijanie, ubieranie czy noszenie), które wykonują przeszkoleni rodzice. Ćwiczenia prowadzi fizjoterapeuta. Indywidualne podejście do dziecka, uwzględnia jego potrzeby psychologiczne i stopień sprawności oraz warunki rodzinne i środowiskowe.

Metodę tę mogą stosować tylko fizjoterapeuci odpowiednio do tego przygotowani. W procesie rehabilitacji pomagają wszystkie osoby opiekujące się usprawnianym dzieckiem, tj. rodzice, nauczyciele, logopedzi, terapeuci zajęciowi, psychologowie (M. Borkowska, 1997).

METODA PETO opracowana przez węgierskiego pedagoga i lekarza Andrasa Peto. Charakterystyczną jej cechą jest połączenie w jedną całość usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego i różnych form adaptacji społecznej.

Głównym jej celem jest odpowiednie przygotowanie dzieci niepełnosprawnych ruchowo do samodzielnego życia. Usprawnianie polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju dziecka w zakresie:

  • kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych,
  • koordynacj i wzrokowo – ruchowo – czuciowo – słuchowej, orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwania własnego ciała,
  • życia emocjonalnego, rozwoju osobowości i kontaktów społecznych,
  • rozwoju mowy, porozumiewania się gestem, rysowania, pisania, czytania oraz pojęć o otaczającym świecie.

Zajęcia z dziećmi prowadzą stale te same, odpowiednio przygotowane osoby,

zwane konduktorami, dyrygentami czy przewodnikami. Szkoleniem tych specjalistów zajmuje się Instytut im. A. Peto w Budapeszcie. Sale Instytutu, w których przebywają dzieci, są wyposażone w specjalnej konstrukcji meble, służące zarówno do ćwiczeń, jak i do codziennych czynności. Są to stoły, ławy, krzesła zbudowane z drewnianych szczebli i podnóżki. Stabilność mebli pozwala na używanie ich, oprócz zwykłego przeznaczenia, także do ćwiczeń ruchowych, samoobsługi, zajęć szkolnych, pomocy do podporu w nauce stania czy chodzenia. Stoły służą również do spania. .

Metodę Peto cechuje prostota w użyciu środków i zarazem głęboka znajomość możliwości i potrzeb dziecka z m.p.dz. Usprawnianie prowadzone jest grupowo z możliwością indywidualnego wspomagania w atmosferze poczucia bezpieczeństwa, spokoju i zaufania.

Na samym początku trzeba dokładnie poznać i ocenić możliwości oraz trudności, jakie mają poszczególne dzieci i włączyć je do odpowiedniej grupy. Właściwie dobrane grupy mają wspólne problemy i zadania w pokonywaniu trudności bez względu na wiek i postać schorzenia. Żadne dziecko nie może być pozbawione skutecznego wsparcia w dążeniach do samodzielnego przezwyciężania trudności. W przyjaznej atmosferze uczy się zaufania do własnych sił i umiejętności oraz przeżywania radości z odniesionych sukcesów.

 

Zasady obowiązujące w procesie uczenia:

  • rozwijanie motywacji;
  • stwarzanie odpowiednich warunków ułatwiających wykonywanie zamierzone czynności;
  • stopniowe pokonywanie trudności;
  • powtarzanie wyuczonych czynności w różnych sytuacjach w ciągu dnia;
  • doskonalenie nabytych umiejętności.

Prowadzącego usprawnianie obowiązuje ciągłe doskonalenie i modyfikacja powszechnie stosowanych technik usprawniania. Przez serię usprawniania doprowadza on dziecko do samodzielnego wykonywania zamierzonej funkcji. Dziecko codziennie powinno zdobyć nową umiejętność. Nabywanie coraz większych sprawności psychoruchowych w metodzie Peto obejmuje wszystkie czynności właściwe dla wieku dziecka. Podstawę pracy terapeutycznej stanowi realizacja szczegółowego programu codziennych zajęć w grupie.

 

Rozkład dziennych zajęć uwzględnia:

  • wstawanie i gimnastykę poranną;
  • ubieranie się;
  • mycie się;
  • śniadanie;
  • mycie zębów;
  • kinezyterapia;
  • drugie śniadanie, kinezyterapia – ciąg dalszy; ./ muzykoterapia;
  • przygotowanie do obiadu;
  • obiad;
  • przygotowanie do zajęć i zajęcia szkolne; ./ czas zabaw dowolnych;
  • kolację;
  • mycie ciała pod prysznicem.

Odpowiednio zaplanowane ćwiczenia ruchowe, jak i pozostałe zajęcia połączone są zawsze z głośnym mówieniem, liczeniem lub śpiewaniem, a tempo pracy dostosowane jest do możliwości dziecka. We wszystkich zajęciach szczególną uwagę zwraca się na naukę chwytu, podporu i umiejętności utrzymywania odpowiednich pozycji.

 

Głównymi elementami codziennej pracy rewalidacyjnej są:

 

  • ćwiczenia samoobsługi polegające na seriach czynności z odpowiednim wspomaganiem, obejmuje wszystkie czynności dnia;
  • usprawnianie ruchowe – kinezyterapia – prowadzone według powszechnie stosowanych metod – uwzględnia również ćwiczenia, które są przydatne w ciągu dnia;
  • muzyka i rytmoterapia – muzyka ułatwia rozwój i naukę wszystkich potrzebnych czynności, urozmaica i wzbogaca prace i daje radość życia;
  • zajęcia szkolne – zwłaszcza nauka pisania przez ćwiczenia z drążkami i naukę chwytu.

Metoda ta znalazła zastosowanie w wielu krajach, w tym również w Polsce (I. Derulska, 1997).

METODA VACLAVA VOJTY polega na wyzwalaniu odruchu pełzania przez pobudzenie odpowiednich pól w ośrodkowym układzie nerwowym w wyniku drażnienia określonych punktów ciała. Punkty te nazwano „strefami wyzwalania”, a działanie (głównie ucisk) na którąkolwiek z tych stref wywołuje zawsze identyczną odpowiedź ruchową. W podobny sposób można wywołać odruchowe przetaczanie i kształtować prawidłowe mechanizmy pionizacyjne dziecka.

Głównymi strefami wyzwalania odruchowego pełzania są:

  • na kończynie górnej twarzowej – nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej;
  • na kończynie dolnej twarzowej – kłykieć przyśrodkowy kości udowej;
  • na kończynie górnej potylicznej – dalszy odcinek kości promieniowej,
  • na kończynie dolnej potylicznej – guz piętowy poniżej kostki bocznej.

Dodatkowe strefy wyzwalania to:

  • na tułowiu po stronie potylicznej – wyrostek barkowy łopatki, dolny kąt łopatki i mięsień pośladkowy średni;
  • na głowie – kość potyliczna i kąt żuchwy.

Kończyny znajdujące się po stronie, w którą zwrócona jest :twarz, umownie są zwane „twarzowymi”, a te po stronie przeciwnej – „potylicznymi”. Bodźcem wyzwalającym jest zastosowanie na jedną lub kilka stref wyzwalania ucisku odpowiedniego co do siły i kierunku. Ucisk wykonuje się kciukiem, dwoma palcami (II, III), brzegiem dłoni lub inną częścią ciała osoby wykonującej stymulację.

Dla odruchowego przetaczania główna strefa wyzwalania znajduje się na

klatce piersiowej w 7 – 8 międzyżebrzu w linii środkowo – obojczykowej, a pomocnicza na żuchwie po stronie potylicznej. Pozycją wyjściową jest leżenie na plecach. W niektórych przypadkach, gdy są duże zaburzenia i niedowłady, odpowiedź ruchowa nie występuje, tylko izometryczne skurcze mięśni biorących udział w ruchu. Dzięki wielokrotnemu systematycznemu powtarzaniu ćwiczeń wzmacnia się siła mięśni. Ćwiczenia prowadzone są trzy – cztery razy dziennie od 20 do 30 minut.

Stymulacja odruchowego pełzania według Vojty może być rozpoczęta bardzo wcześnie, a jej celem jest „przetorowywanie” i normalizacja połączeń w drogach nerwowych, bez czego prawidłowy ruch nie może się rozwinąć. Jak już wcześniej wspomniano, metoda Vojty ma ogromne znaczenie we wczesnej diagnostyce m.p.dz. Mimo krytyki ze względu na stresujące działanie i ćwiczenia poza świadomością dziecka, jest bardzo popularna w naszym kraju (M. Borkowska, 1997).

 

METODA GLENNA DOMANA jest kontynuacją i rozwinięciem metody Temple”a Faya, która obecnie ma tylko znaczenie historyczne. T. Fay jako neurochirurg na bazie swoich obserwacji wyróżnił trzy typy pełzania w rozwoju ruchowym dziecka:

  • pełzanie homologiczne, kiedy podczas ruchu jednocześnie i jednakowo pracują obie

kończyny górne i dolne (skoki żaby);

  • pełzanie homolateralne, kiedy kończyna dolna i górna po tej samej stronie ciała

porusza się jednocześnie jak u płazów);

  • pełzanie heterolateralne, naprzemienne jak u gadów.

Temple Fay stosował te wzorce w usprawnianiu dzieci z różnymi schorzeniami narządu ruchu. Fizykoterapeuta Glenn Doman wspólnie z psychologiem Carlem Delacato po śmierci T. Faya modyfikował tę metodę w Instytucie Osiągania Ludzkich Możliwości w Filadelfii.

Celem tej metody jest wielokrotne wpływanie na mózg. Wpływ ten obejmuje stymulację:

  • rozwoju ruchowego – przez uczenie dziecka niepełnosprawnego samodzielnego poruszania się;
  • rozwoju fizycznego (układu krążenia i oddychania) poprzez stosowanie odpowiedniej diety i programu oddechowego;
  • rozwoju intelektualnego przez intensywną wielozmysłową stymulację i specjalne programy nauczania (głównie czytanie i liczenie), tzw. bity informacji;
  • rozwoju emocjonalno – społecznego przez wyrabianie odpowiedniego podejścia wszystkich osób biorących udział w usprawnianiu dziecka.

Dostosowany dla każdego dziecka program usprawniania przekazuje się rodzicom do wykonywania ćwiczeń w domu i zgłaszają się oni tylko na wyznaczone kontrole. Programy mają cztery stopnie trudności. Przed ćwiczeniami stosuje się utrudniającą swobodne oddychanie mieszankę tlenu z dwutlenkiem węgla do oddychania.

Ćwiczenia fizyczne polegają na biernym wykonywaniu mchów pełzania według określonego schematu. Wykonuje je 3 – 5 osób, z których jedna skręca głowę dziecka, druga porusza kończynami prawej strony ciała, a trzecia kończynami lewymi. Gdy dziecko jest duże, jedna osoba prowadzi ruchy głowy, zaś pozostałe cztery wspomagają ruchy poszczególnych kończyn.

Dziecko, które nie pełza, uczone jest wyzwalania tego ruchu na pochylni pod odpowiednim kątem i dostarcza mu się odpowiednich bodźców dotykowych. Równocześnie stosuje się wszechstronną stymulację zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku, smaku, powonienia) o dużym natężeniu i częstotliwości.

 

W usprawnianiu ruchowym stosuje się dwa wzorce pełzania:

  • wzorzec homolateralny dla dzieci, które nie potrafią pełzać lub pełzają nieprawidłowo;
  • wzorzec heterolateralny dla dzieci, które potrafią pełzać i poruszać się w wyższych pozycjach.

 

Program zajęć terapeutycznych (w ośrodkach niemieckich):

  • usprawnianie ruchowe obejmuje ćwiczenia podstawowych wzorców ruchowych (pełzanie, czworakowanie i w pozycji stojącej na różnorodnym podłożu), ćwiczenie powtarza się od 8 do 20 razy dziennie przez 2-3 minuty;
  • usprawnianie zmysłów – zawiera ćwiczenia zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, równowagi poprzez stosowanie różnorodnych bodźców od 8 do 20 razy dziennie przez 2-3 minuty;
  • stymulacja oddechowa polega na użyciu maski do oddychania od 8-20 razy dziennie przez 1,5-2 minuty;
  • dieta uboga w cukier i wodę, bezsolna, dużo owoców, soków i chudego mięsa.

 

Program codzienny zaplanowany jest na 12 godzin przez 7 dni w tygodniu. W tej metodzie nie poleca się pomocy ortopedycznych, zabiegów operacyjnych i leczenia farmakologicznego.

Metoda ta spotyka się z dużą krytyką, ponieważ:

  • angażuje dużo ludzi, czasu i pieniędzy;
  • wprowadza niefunkcjonalne ruchy i niefizjologiczny rytm dnia;
  • część edukacyjna nie ma metodycznych podstaw;
  • brak wiarygodnych badań naukowych dotyczących skuteczności tej metody (M.Borkowska, 1997).

 

MODEL PARTAGE– wczesna interwencja oparta na leczeniu domowym. Metoda ta łączy nauczanie z usprawnianiem. Model ten został opisany przez Georga Jesienina w 1984 r. w USA w mieście Portage. A zaczęto go opracowywać i wdrażać już od 1969 r. z inicjatywy Biura Edukacji Niepełnosprawnych i Pomocy we Wczesnej Edukacji.

W pierwszym okresie głównym celem pracy było sprawdzenie jego efektów i ustanowienie podstaw prawnych dla tej innowacji pedagogicznej, jaką był interdyscyplinarny wczesny program nauczania dzieci niepełnosprawnych. Pozytywne wyniki w nauczaniu i usprawnianiu dzieci osiągnięte dzięki pracy nauczycieli – instruktorów (fizjoterapeutów, pielęgniarek, pedagogów) oraz zadowolenie rodziców spowodowały, że model Portage został zatwierdzony i wprowadzony do powszechnego stosowania od 1972r. jako metoda wczesnej interwencji.

 

Podstawowe zasady modelu Portage:

  • jak najwcześniejszy moment objęcia dziecka opieką (interwencją);
  • maksymalne włączenie rodziców w proces nauczania i usprawniania;
  • praca z dzieckiem w jego naturalnym otoczeniu;
  • indywidualne podejście do każdego dziecka;
  • praca oparta na współpracy nauczyciela, dziecka i rodzica.

Powszechne badania przesiewowe pozwalają wychwycić dzieci, które powinny być objęte wczesną opieką. Dla każdego z nich określa się indywidualny program, a także sposoby jego realizacji oraz oceny postępów w rozwoju.

 

Przy tworzeniu programu należy ocenić:

  • odpowiednie dla danego środowiska, naturalne i funkcjonalne metody nauczania;
  • pracę nauczyciela – instruktora w domu zarówno z dzieckiem, jak i z jego rodzicami; 
  • współistniejące ze schorzeniem głównym sfery niesprawności i zaburzeń wtórnych;
  • styl, tryb życia i specyfikę środowiska kulturalnego i wyznaniowego każdej rodziny;
  • rozwijanie prawidłowych kontaktów z rodzeństwem w celu korzystnego wpływu na proces usprawniania;
  • łagodzenie występujących w rodzinie i otoczeniu niekorzystnych zaburzeń emocjonalnych.

Odpowiednio przygotowani rodzice pod kierunkiem nauczyciela prowadzą zajęcia w domu. Instruktor ma zwykle pod opieką 10 – 15 rodzin, odwiedza raz w tygodniu każdą z nich spędzając około 2-3 godzin w każdym domu.

Co tydzień w gronie zespołu znającego dziecko objęte opieką (lekarze domowi, dyrektorzy szkół, szefowie zespołów rehabilitacyjnych) omawia się dokładny stan poszczególnych dzieci, rozważa się ich problemy i ustala program , na następny tydzień.

Plan usprawniania opiera się na wynikach badań i informacjach rodziny. W tym celu stosowane są specjalnie dla tego modelu opracowane i sprawdzone testy.

 

W toku usprawniania trzeba dokonywać oceny:

  • poziomu rozwoju mowy, rozumienia, uspołecznienia i wrażliwości na stymulacje;
  • poziomu rozwoju ruchowego ocenianego na podstawie czynności kolejno pojawiających się u dziecka od O do 6 roku życia;
  • wrażliwości podatności na stymulację, co umożliwia wybór najlepszego sposobu postępowania.

U dziecka z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego rozwój jest nieharmonijny, trzeba więc dobrze poznać jego możliwości i stosownie do nich wybrać sposoby nauczania i usprawniania. W modelu Portage można wykorzystywać różne metody i formy leczenia, zależnie od typu i stopnia niepełnosprawności. Wybór metody należy jednak uzasadnić. Jest to niezbędne przy weryfikacji i modyfikacji ustalonego planu.

Model Portage stosuje się od przeszło 20 lat w dwudziestu krajach, między innymi w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Holandii (M. Borkowska, 1997).

 

Metody wspomagające usprawnianie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

 

METODA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

Badania nad rozwojem i znaczeniem odpowiedniego zintegrowania czynności zmysłowo – ruchowych łączą się z osobą Jean Ayres, chociaż po raz pierwszy terminu Sensory Integration użył w 1902 r. neurofizjolog angielski Charles Sherrington, laureat Nagrody Nobla z 1932 r.

J. Ayres – terapeutka zajęciowa doktor psychologii z Instytutu Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles na podstawie wyników wieloletnich badań wykazała, że większość zaburzeń ruchowych, zachowania, mowy oraz trudności w uczeniu się są wynikiem nieprawidłowego dopływu czy przetwarzania odbieranych przez organizm wrażeń zmysłowych. Przy niedoborze, nadmiarze lub braku dopływu bodźców tworzenie się prawidłowej integracji zmysłowej jest niemożliwe, a rozwój właściwych odpowiedzi ruchowych i sposobów zachowań , zaburzony.

Oceny zaburzeń integracji sensorycznej dokonuje się na podstawie opracowanych przez J. Ayres specjalnych testów. W zależności od stwierdzonych nieprawidłowości ustala się program leczenia usprawniającego, w którym uwzględnia się:

  • stymulację układu dotykowego;
  • stymulację proprioceptywną;
  • stymulację układu przedsionkowego;
  • hamowanie przetrwałych odruchów;
  • normalizację napięcia mięśni;
  • koordynację wzrokowo – ruchową;
  • koordynację czynności ruchowych obu stron ciała, które są podstawą dla wykształcenia się dominacji stron.

Właściwie prowadzone ćwiczenia ułatwia wyposażenie sali gimnastycznej, odpowiedni kolorowy sprzęt, tj.: hamaki, huśtawki, wiszące platformy, wałki, piłki, deski równoważne, krzesła obrotowe, bujane fotele, łóżka wodne, suche baseny.

Celem leczenia jest wytworzenie prawidłowej integracji spostrzeżeń, wywołanie odpowiednich reakcji ruchowych oraz wzorców zachowań, co stwarza podstawy do właściwego przebiegu procesów nauczania i wychowania.

 

METODA WERONIKI SHERBORNE

Weronika Sherborne w latach sześćdziesiątych na bazie gimnastyki ekspresyjnej R. Labana opracowała metodę nazwaną „Ruch Rozwijający”. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch:

  • świadomości własnego ciała
  • kontaktów społecznych

Zajęcia odbywają się indywidualnie lub grupowo i trwają około 30 minut. Partnerami dzieci bywają bardzo często ich rodzice. Uczestnictwo w zajęciach jest zawsze dobrowolne.

W metodzie tej wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń:

  • ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała,
  • ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie,
  • ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy w grupie,
  • ćwiczenia twórcze.

Metoda Weroniki Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym

schemacie ciała. Poprzez proponowane ćwiczenia dochodzi do integracji i poznania ciała. Wzajemny bliski kontakt ułatwia akceptację niedoskonałej sylwetki dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa, relaksu i dobrej zabawy ( J. Zabłocki, 1998).

 

METODA „DOBREGO STARTU”

Metoda ta powstała we Francji, a jej założycielką jest The”a Bugnet. Od kilku lat znana jest w Polsce propagowana przez Marię Bogdanowicz. Istotną rolę w tej metodzie pełnią trzy podstawowe elementy:

  • wzrokowy ( znak graficzny),
  • słuchowy (piosenka),
  • motoryczny (relacja znaku graficznego z rytmem piosenki).

Zgodnie z wymienionymi elementami ćwiczenia stosowane w tej metodzie służą usprawnianiu czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno – ruchowego. Przyczyniają się równocześnie do kształtowania lateralizacji z orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W związku z tym integracja percepcyjno – motoryczna analizatorów dokonuje się według szczegółowo określonego schematu. Ćwiczenia prowadzone są kolejno ze stopniowym zwiększeniem trudności. Muzyka powiązana z ćwiczeniami ruchowymi bardzo aktywizuje udział dzieci, jak również stanowi czynnik terapeutyczny.

Struktura zajęć:

– część wprowadzająca – zajęcia mają charakter dyscyplinujący; piosenka powiązana jest ze znakiem graficznym litery, która będzie później wprowadzana;

– część właściwa

  • ćwiczenia ruchowe – usprawniają motorykę, relaksują, prowadzone są w formie zabawowej z muzyką i piosenką;
  • ·ćwiczenia ruchowo – słuchowe – polegają na rytmicznym uderzaniu palcami o wałki z piaskiem w rytm piosenki;
  • ·ćwiczenia ruchowo – wzrokowo – słuchowe – są zasadniczą częścią metody „Dobrego Startu” opierają się na zestawie wzorców graficznych i odpowiednio dobranych do nich piosenek;

– zajęcia końcowe – są to przeważnie zabawy o charakterze muzyczno ­ ruchowym powiązane z piosenką.

Metoda „Dobrego Startu” służy nauce pisania i czytania, koordynacji wzrokowo – przestrzennej, rozwija pamięć wzrokowo – słuchową, kształtuje pojęcia i symbole, odreagowuje napięcie, relaksuje. Metoda ta spełnia funkcje korekcyjne poprzez wyrównywanie deficytów. Spełnia również rolę profilaktyczną, zapobiegając trudnościom wczesnoszkolnym (J. Zabłocki, 1998).

Poza opisanymi w tej pracy metodami głównymi i wspomagającymi istnieje wiele metod, których tu nie uwzględniono. Ważną rolę w usprawnianiu dzieci i młodzieży z m.p.dz. odgrywają również: hipoterapia, terenoterapia, gry i zabawy ruchowe, gimnastyka lecznicza, zabiegi pielęgnacyjne, fizykoterapia (hydroterapia),elektroterapia, masaż), terapia logopedyczna, terapia zajęciowa, artterapia, psychoterapia, metody relaksacyjne.

Ze względu na różnorodność metod wielu autorów proponuje wieloprofilowość i wielokompleksowość terapii w usprawnianiu dzieci i młodzieży z m.p.dz. (J. K _cki, 1998).

 

Opracowała: Elżbieta Bajstak

Skip to content